Ο Σιδηρούς Κανόνας των Μισθών (Μέρος Πέμπτο)

Σπύρος Λαβδιώτης

Εδώ το Πρώτο  , Δεύτερο ,  Τρίτο και Τέταρτο μέρος

Οι αναγνώστες του φημισμένου έργου, ο Πλούτος των Εθνών, πιθανώς να ενθυμούνται ότι ο Adam Smith στη διαπραγμάτευση των εργατικών μισθών, ξαφνικά αναφέρεται στο όνομα κάποιου Μr. Cantillon 1 - ένα σπάνιο περιστατικό για τον Smith να μνημονεύσει έργα συγγραφέων. Και με επιφύλαξη δηλώνει ότι ο Cantillon ‘φαίνεται’ «να υποθέτει ότι ο μισθός του χαμηλότερου είδους των κοινών εργατών πρέπει παντού αυτός να είναι τουλάχιστον διπλάσιος των μέσων της επιβίωσης τους, προκειμένου ο ένας με τον άλλον να είναι σε θέση να αναθρέψουν δύο παιδιά». 2 Έτσι ξεκινάει μια ιστορία, ιστορία μυστηρίου και αινίγματος να αποκαλυφθεί πιο είναι το πρόσωπο - διότι ο Smith δεν αναφέρει πηγή - το οποίο απορρίπτει το αξίωμα των φυσιοκρατών που διατύπωσε ο Turgot ότι «οι μισθοί του εργάτη πρέπει να είναι περιορισμένοι μόνο στο τι είναι αναγκαίο να του προμηθεύσει τα μέσα επιβίωσης». Το μυστήριο περιπλέκεται διότι το βιβλίο του Cantillon, Essai sur la nature du commerce en général είχε εκδοθεί το 1755, πριν την ακμή στης φυσιοκρατικής σχολής, 1756 - 1776, και ο Quesnay, αλλά και ο Turgot γνώριζαν το περιεχόμενο του. Μάλιστα, ο Turgot χαρακτηρίζει τον Cantillon, ως έναν σπουδαίο συγγραφέα, όπως ο Montesquieu και Quesnay. 3 Πλην όμως, το όνομα του Cantillon είναι άφαντο στο συγγραφικό του έργο, όπως συνέβη και με τον Οικονομικό του Ξενοφώντος! Τώρα έρχεται και ένας από τους κορυφαίους υπερασπιστές του κλασικού φιλελευθερισμού, ο Friedrich Hayek, σε προχωρημένη ηλικία πλέον (86 ετών), να επιβεβαιώσει ότι ο Cantillon έχαιρε μεγάλης εκτίμησης μεταξύ των φυσιοκρατών, τους οποίους ο Adam Smith γνώρισε όταν συστήθηκε στον κύκλο τους στο ταξίδι του στη Γαλλία το 1765. 4 Δεν πρέπει όμως να διερωτηθούμε, πώς βρέθηκε την ίδια χρονική στιγμή στο Παρίσι και ο επιστήθιος φίλος του o David Hume, για να τον υποδεχθεί εγκάρδια και να τον συστήσει στους φιλοσοφικούς του κύκλους, που περιελάμβαναν τους ‘ευφυείς’ φυσιοκράτες. Η επιδεξιότητα των φυσιοκρατών αποτυπώνεται στη λειτουργία του Tableau Économique, όπου η οικονομική διαδικασία δεν επιδέχεται παρέμβαση του κρατικού μηχανισμού στην εύρυθμη λειτουργία του συστήματος. Αντιθέτως, προκρίνει την απομάκρυνση του και την επιβολή φορολογίας μόνο στο καθαρό κέρδος, produit net. Το χαρακτηριστικό του αυτορυθμιζόμενου μηχανισμού της λειτουργίας της οικονομίας χωρίς την παρέμβαση του κράτους, εντυπωσίασε σφόδρα τον Smith και τον εφοδίασε με ένα ισχυρό επιχείρημα κατά του Μερκαντιλισμού. Διότι μόνο με την κατεδάφιση του ‘αρχαίου’ δόγματος άνοιγε επαρκής χώρος για τη θεωρία του ατομικού συμφέροντος και της ελάχιστης κρατικής παρέμβασης στις αγορές που σκόπευε να αναπτύξει με τις ευλογίες και τη χρηματοδότηση της Βρετανικής κυβέρνησης, άσχετα εάν του φόρτωσαν τον εγγονό, που ποτέ δεν μάθαμε τι είδους μαθητής ήταν.

Το παράδοξο είναι ότι ο αυτορυθμιζόμενος μηχανισμός του Tableau Économique χωρίς την παρέμβαση του κράτους που εντυπωσίασε τον Adam Smith και αναπτέρωσε ηθικώς την ιδεολογία του φιλελευθερισμού, δεν είναι αυθεντικό δημιούργημα του Quesnay, αλλά είναι πνευματικό έργο του Cantillon. Και όχι μόνο το Tableau, αλλά ακόμη και το θεμελιώδες αξίωμα ότι η γεωργία είναι η μοναδική πηγή του πλούτου. Η αρχική πρόταση του Essai είναι η εξής: « Η γη είναι η πηγή ή ύλη από την οποία όλος ο πλούτος παράγεται».5 Όσον αφορά το Tableau ο Schumpeter δηλώνει 6 : «ο Cantillon ήταν πρώτος που σχεδίασε ένα Tableau Économique και εκτός από διαφορές που καθόλου δεν επηρεάζουν τα ουσιώδη, το Tableau είναι το ίδιο με του Quesnay». Το μυστήριο, ακόμη και σήμερα προβάλλεται ως γνήσιο δημιούργημα του Quesnay. Η μεγάλη απορία είναι, πώς οι φυσιοκράτες διέπραξαν αυτή την επαίσχυντη λογοκλοπή και εξαφάνισαν ένα σπουδαίο έργο που μας δίνει μια πανοραμική άποψη της οικονομικής ζωής. Ο Cantillon έθεσε τα θεμέλια της πολιτικής οικονομίας και στο Essai διατυπώνονται οι βασικές αρχές της επιστήμης, αλλά ήταν κατά μυστήριο τρόπο παντελώς ξεχασμένο και παρέμεινε στην αφάνεια για ενάμιση αιώνα και ξανά ανακαλύφτηκε τυχαίως από τις έρευνες του Stanley Jevons το 1881.7 Τo Essai λέει ο Jevons, δεν είναι ένα απλό δοκίμιο, είναι «η Κοιτίδα της Πολιτικής Οικονομίας». 8 Παρ’ ότι υπάρχει λίγη ακριβής πληροφόρηση για τη ζωή του Richard Cantillon, είναι γνωστό ότι ήταν Ιρλανδός την καταγωγή και έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στο Παρίσι, ασκώντας επικερδώς το επάγγελμα του τραπεζίτη-χρηματιστή. Ήταν προσωπικός τραπεζίτης του John Law την περίοδο της θεαματικής καριέρας του στο Παρίσι, και κερδοσκόπησε επιτυχώς την εποχή που η κερδοσκοπική μανία άρχισε να εξαπλώνεται στη Γαλλία με την χρηματιστηριακή «φούσκα του Μισισιπή». Ο Cantillon απέκτησε μεγάλη περιουσία εκμεταλλευόμενος έντεχνα τις τεράστιες περιστροφικές διακυμάνσεις της μετοχής La Companie Perpétuelle des Indes, και πούλησε τις μετοχές του μόλις πριν την κορυφή - και από ότι τεκμηριώνεται από τις δικαστικές αγωγές εναντίον του πούλησε μαζί και τις μετοχές των πελατών του.9 Μετά τη φοβερή του επιτυχία έβγαλε εκτός γαλλικών συνόρων τα τεράστια κέρδη και μετακόμισε με τα λάφυρα στο Λονδίνο, όπου σε ηλικία 54 ετών μυστηριωδώς κάηκε ζωντανός στο σπίτι του σε φωτιά που λέγεται ότι έβαλε ο απολυθείς μάγειράς του! Εντούτοις, η συνεισφορά του Cantillon στον καθορισμό του κατώτατου μισθού του κοινού εργάτη στο διπλάσιο των μέσων επιβίωσης, έτσι ώστε να είναι σε θέση να αναθρέψει δύο παιδιά, υπήρξε σημαντική. Η πρόταση του, «η εργασία του ελεύθερου εργάτη πρέπει να αντιστοιχεί σε αξία στο διπλάσιο της παραγωγής που είναι αναγκαία για τη συντήρηση του» θα ανατρέψει την κλασική θεωρία του ‘σιδηρού κανόνα των μισθών’, αλλά το βιβλίο του δεν θα δει το φώς του ήλιου για τα επόμενα 150 χρόνια! Ωστόσο, ο Smith είναι διστακτικός να την αποδεχθεί και αναποφάσιστα δηλώνει, ο κοινός εργάτης πρέπει να λαμβάνει ‘κάτι περισσότερο’ από τα αναγκαία μέσα επιβίωσης, αλλά σε τι αναλογία ‘δεν είμαι εγώ που θα το καθορίσω’.* Έτσι, το πρόβλημα έμεινε άλυτο μέχρι τον 21ο αιώνα και στην Ελλάδα οι ‘εμπειρογνώμονες’ το ‘κάτι περισσότερο’ το όρισαν στα € 650 μηνιαίως.

-----

1 Richard Cantillon (1680 - 1734). Η φήμη του πηγάζει από την οικονομική του διατριβή στην οποία διατυπώνει με καθαρή σκέψη και συνοχή, την πρώτη θεωρία πως η οικονομία λειτουργεί συνολικά ως ένα αλληλοεξαρτώμενο σύστημα, η οποία επηρέασε ιδιαίτερα τη διαμόρφωση των οικονομικών. Το Essai sur la nature du commerce en général (Δοκίμιο επάνω στη φύση του εμπορίου γενικώς ) είχε γραφτεί γύρω στο 1730 και εκδόθηκε ανώνυμα στην Αγγλία το 1755, 21 χρόνια μετά τον θάνατο του! 

2 Adam Smith, The Wealth of Nations, Chapter VIII, On The Wages of Labour, Edwin Cannan edition, The Modern Library Paperback Edition, 2000, p. 77 

3 Hayek on Richard Cantillon, Journal of Libertarian Studies, vol. 2, Fall 1985, Online Library of Liberty 

4 Στο παράξενο ταξίδι του Adam Smith στη Γαλλία – στην περίοδο ακμής της φυσιοκρατικής σχολής – τα είχε όλα, κάλυψη των δαπανών ταξιδιού αναψυχής, δωρεάν εκμάθηση της Γαλλικής γλώσσης, και ισόβια σύνταξη £ 300 ετησίως, που έλαβε ως χρηματική αμοιβή για την επιμόρφωση του νεαρού δούκα του Buccleugh, εγγονού του Charles Townshend - Υπουργού Οικονομικών της Αγγλίας. Έτσι ο Smith, με την ισόβια σύνταξη στο ένα χέρι και στο άλλο τον εγγονό, συστήθηκε από τον David Hume, που από το 1763 έως το 1765 ήταν γραμματέας του πρέσβη της Αγγλίας στη Γαλλία, Lord Hertford!
5 Richard Cantillon, Essay on the Nature of Commerce in General, trans. by Henry Higgs, Transaction Publishers, 2010, “The Land is the Source or Matter from whence all Wealth is produced.” Chapter I 

6 J. A. Schumpeter, History of Economic Analysis, Oxford University Press, 1954, p. 222 

7 Stanley Jevons, Richard Cantillon and the Nationality of Political Economy, Contemporary Review, January 1881. Ο Stanley Jevons (1835-1882) ήταν βρετανός οικονομολόγος και θεωρητικός της Λογικής. Στο βιβλίο, The Theory of Political Economy (1871), ανέπτυξε τη θεωρία της οριακής ωφελιμότητας της αξίας και την επίδραση της στον καταναλωτή. Καθηγητής, University College, London. Δυστυχώς, σε ηλικία 47 ετών, πνίγηκε ενώ κολυμπούσε. 

8 Ό.π., Stanley Jevons, Richard Cantillon and the Nationality of Political Economy, 1881 

9 Ο Henry Higgs, ό.π., Παράρτημα, “Life and Work of Richard Cantillon”, αναφέρει η κύρια κατηγορία εναντίον του στις διάφορες αγωγές ήταν ότι δεν είχε το δικαίωμα να πουλήσει τις μετοχές που είχαν κατατεθεί προς φύλαξη μαζί του και συνεπώς τα κέρδη που απεκόμισε ανήκαν στους καταθέτες. Η απάντηση του Cantillon, ‘οι μετοχές δεν ήταν αριθμημένες ή προσημειωμένες και αυτός πάντοτε μπορούσε ελεύθερα να τις διαθέσει’. * Ό.π., Adam Smith, The Wealth of Nations, Chapter VIII, On The Wages of Labour, p. 78

Πηγή