Εδώ το Πρώτο , Δεύτερο , Τρίτο , Τέταρτο και Πέμπτο μέρος
Ένα από τα παράδοξα της ιστορίας της οικονομίας είναι ότι την ίδια χρονική περίοδο της ονομασθείσης, η Εποχή του Διαφωτισμού και της Προόδου - μιας νέας εποχής του φωτός και της λογικής που διακήρυξαν οι philosophes - θα κάνει την εμφάνιση το φαινόμενο της συσσώρευσης μεγάλου πλούτου των ολίγων εν μέσω πείνας και δυστυχίας των πολλών. Ήταν αυτό το κοινωνικό τοπίο που οδήγησε τον J.J.Rousseau να διατυπώσει το διάσημο ερώτημα: «Ο άνθρωπος γεννήθηκε ελεύθερος κι αυτός είναι παντού σε αλυσίδες. Εκείνοι που θεωρούν τους εαυτούς τους εξουσιαστές των άλλων είναι πράγματι περισσότερο σκλάβοι απ’ ό, τι αυτοί. Πώς προκλήθηκε αυτή η αλλαγή;»1 Αυτό «δεν το γνωρίζω», απάντησε με παρρησία ο περίφημος φιλόσοφος. Πώς να γνωρίζει ο Rousseau που έγραψε, «ο πλούτος δίνει τη δυνατότητα σε μερικούς ανθρώπους να σκλαβώσουν τους άλλους»,2 ότι μια ενωμένη ομάδα η οποία ονομάστηκε Φυσιοκράτες ή Les Économists, θα επιβεβαίωνε σύντομα το γνωμικό του. Πράγματι, οι φυσιοκράτες με λάβαρο τη λέξη ελευθερία που κάθε φυσιολογικός άνθρωπος αναρριγεί στο άκουσμά της, θα συγκαλύψουν τις πραγματικές προθέσεις των θεωριών τους περί εναρμόνισης του ανθρώπου στο φυσικό δίκαιο (natural law), για την καλύτερη προοπτική και ευημερία της κοινωνίας. Και έχοντας πρόσβαση ο πνευματικός τους ηγέτης Quesnay τις Βερσαλλίες, θα δώσουν πνοή σ’ ένα δόγμα που θα θεμελιώσει τις αρχές της laissez - fare οικονομίας του κλασικού φιλελευθερισμού. Είναι εντυπωσιακό ότι ο John Galbraith με αίσθηση χιούμορ θα προσθέσει, «Έκτοτε κανένας οικονομολόγος δεν έχει εργαστεί κάτω από τέτοιους ευνοϊκούς οιωνούς». 3 Ο François Quesnay, όπως ειπώθηκε στο τρίτο άρθρο, ήταν ο προσωπικός γιατρός της Mme de Pompadour – η υγεία της πρώτης ερωμένης ήταν εύθραυστη - και του Λουδοβίκου 15 ου και η διαμονή του στις Βερσαλλίες διήρκησε 25 χρόνια. Οι ιστορικοί αποδίδουν τη μετεωρική αποδοχή των θεωριών της φυσιοκρατικής σχολής κυρίως στην επιρροή του Quesnay, που ήταν γαιοκτήμονας όπως και τα μέλη της σχολής. Πλην όμως, τα πραγματικά περιστατικά υποδεικνύουν ότι αφενός από ηθικής πλευράς καταφανώς υστερούσαν με τις λογοκλοπές των έργων του Ξενοφώντος και Cantillon, αφετέρου οι θεωρίες τους περί στειρότητας, δηλαδή ότι δεν παράγουν πλεόνασμα ούτε η βιομηχανία ούτε το εμπόριο, όχι μόνο είναι λανθασμένες αλλά ανήκουν στο βασίλειο της μεταφυσικής. Ποιός είναι ο σημαίνων λόγος των αβάσιμων υποθέσεων; Η Γαλλία του Λουδοβίκου 15ου, αναφέρει ο Braudel, 4 «ήταν στην ουσία μια αγροτική οικονομία και η βιομηχανία και το εμπόριο ήταν σχεδόν αδύνατον να την μεταρρυθμίσουν μέσα σε μια νύκτα. Η οικονομική ανάπτυξη ήταν ανομοιογενής και μετά βίας ορατή». Μέσα σε αυτό το οικονομικό τοπίο, η αριστοκρατική τάξη των γαιοκτημόνων διαισθανόμενη τον επικείμενο κίνδυνο μιας μεγάλης επανάστασης, προσπάθησε να την αποτρέψει με το διορισμό του Turgot ως Υπουργό Οικονομικών. Η εφαρμογή των θεωριών της φυσιοκρατικής σχολής από τον Turgot, με κεντρικό πυλώνα το αξίωμα η γεωργία είναι η μοναδική πηγή όλου του πλούτου, αυτομάτως συνεπάγονταν την υπεροχή της γεωργίας έναντι των άλλων οικονομικών τομέων. Και μαζί επιτυγχάνονταν η δικαίωση των προνομίων των γαιοκτημόνων και η προβολή ως κορυφαία κοινωνική τάξη με μεγάλη πολιτική επιρροή στις αποφάσεις του Μονάρχη. Τα μέτρα του Turgot απέτυχαν, το μισητό φεουδαρχικό σύστημα του corvée – απλήρωτη καταναγκαστική εργασία 5– διατηρήθηκε, ο βάρβαρος ‘σιδηρούς κανόνας των μισθών’ επιβλήθηκε, τα εργατικά συνδικάτα διαλύθηκαν, θεσπίστηκαν αυστηρά μέτρα λιτότητας και, ο Turgot καθαιρέθηκε (1776) από το αξίωμα μέσα σε είκοσι μήνες. Η βασική αιτία της αποτυχίας των μεταρρυθμίσεων του Turgot, δεν ήταν τα αυστηρά μέτρα λιτότητας και η πάταξη της διαφθοράς μέσω της περικοπής των αργομισθιών και των προνομίων των ευγενών ή των μυστικών κονδυλίων της Marie Antoinette. Βεβαίως, η δυσαρέσκεια των ευγενών συνενώθηκε με την έκρηξη οργής της Αυλής και ξέσπασε θύελλα αντιδράσεων. Μα είναι δυνατόν ο Turgot να μην ανέμενε αυτή την εχθρική στάση αφού πίστευε ότι το ίδιο συμφέρον είναι κινητήριος δύναμη ή να μη γνώριζε, όπως αναφέρει ο Galbraith ότι «οι πλούσιοι και οι προνομιούχοι, όταν επίσης είναι διαφθαρμένοι και ανίκανοι δεν αποδέχονται μεταρρυθμίσεις διάσωσης».6 Η βασική αιτία της αποτυχίας των μεταρρυθμίσεων του Turgot είναι ριζωμένη στην προσπάθεια εφαρμογής του Tableau Économique, όπου η αριστοκρατική τάξη των γαιοκτημόνων εδραιώνει την ηγετική της θέση και προτείνεται η επιβολή ενός και μοναδικού φόρου (impôt unique) στο γεωργικό καθαρό εισόδημα (produit net). Ως επακόλουθο, η ευημερία των πολιτών και η πηγή κρατικών εσόδων προέρχονται ολοσχερώς από το produit net. Το εμπόριο και η βιομηχανία αφού δεν προσφέρουν τίποτε στην οικονομική διαδικασία δεν πρέπει να φορολογηθούν, αλλά να αφεθούν οι τιμές τους ελεύθερα να ακολουθούν τις φυσικές δυνάμεις της αγοράς. Ο Turgot συνεπής με τις εμβληματικές φράσεις “laissez - faire, laissez - passer”, το 1774 θέσπισε διάταγμα φιλελευθεροποίησης του εμπορίου σιτηρών καταργώντας τους αστυνομικούς κανόνες - η αστυνομία έλεγχε αυστηρά την καθαρότητα και τις τιμές του αλευριού. Όμως, το απροσδόκητο πάντοτε συμβαίνει και η σοδιά σιτηρών ήταν φτωχή το 1774 και σε λίγους μήνες η έλλειψη δημητριακών εκτόξευσε τις τιμές του αλευριού και του ψωμιού που ήταν μια σημαντική πηγή τροφής για τους φτωχούς αγρότες. Ιδίως, για τους κοινούς εργάτες του μόχθου οι οποίοι ήταν αναγκαίο σύμφωνα με το ‘σίδηρο κανόνα’ του Turgot - η φιλελευθεροποίηση της αγοράς εργασίας ετέθη σε εφαρμογή με ειδικό διάταγμα – να ζουν στο ελάχιστο όριο της επιβίωσης τους. Το αποτέλεσμα, όχι μόνο το produit net κατέρρευσε και τα φορολογικά έσοδα του κράτους ιδιαίτερα συρρικνωθήκαν, αλλά ξέσπασαν μεγάλης κλίμακας ταραχές στο Παρίσι, στις Βερσαλλίες, σε διάφορες πόλεις και πολλές επαρχιακές περιοχές της Γαλλίας, γνωστές με την επωνυμία “guerre des farines”, «ο πόλεμος του αλευριού». Οι κοινωνικές ταραχές ξεκίνησαν Απρίλιο του 1775, και τις επόμενες τρείς εβδομάδες ξεπέρασαν τις 300 και έγινε χρήση 25.000 στρατιωτών για την καταστολή τους.7 Είναι παροιμιώδης η φράση ‘η εξουσία δεν έχει ντροπή’ αλλά οι φυσιοκράτες ξεπέρασαν κατά πολύ τους ηθικούς κανόνες για να προάγουν τα συμφέροντα της δικής τους τάξης των γαιοκτημόνων, πρώτα με τη λογοκλοπή συγγραφικών έργων και εν συνεχεία με τις πιτσιλωτές μεταρρυθμίσεις που ώθησαν τους περισσότερους Γάλλους να πεινάσουν. Παρομοίως, άφησαν ως κληρονομιά ένα κακό προηγούμενο στον τομέα της οικονομίας με τις μυστηριώδης θεωρίες περί φυσικού δικαίου, οι οποίες είναι προφάσεις εν αμαρτίαις, και θεμελίωσαν την θεολογική laissez - faire οικονομία. Εν ολίγοις, πάλεψαν να διατηρήσουν τα προνόμια τους βαδίζοντας σε μια ολισθηρή πλαγιά που άλλαζε σχήμα από τις δυνάμεις του αναδυόμενου βιομηχανικού καπιταλισμού, ακριβώς αυτόν που προσπάθησαν να αναχαιτίσουν και αντ’ αυτού επιτάχυναν τον εισερχόμενο τυφώνα της μεγάλης επανάστασης.
-----
1 Jean- Jacques Rousseau (1712-1778), The Social Contract (1762), Penguin Classics, 1971, chap. 1
2 Ό.π., J. J. Rousseau, Το Κοινωνικό Συμβόλαιο, σελ. 21
3 John K. Galbraith, A History of Economics – the past as the present, Penguin Books 1987, p. 49
4 Fernand Braudel, Civilization & Capitalism 15th - 18th Century, University of California Press 1992, p. 315
5 Το “corvée” είναι ένας θεσμός απλήρωτης καταναγκαστικής εργασίας η οποία διαρκεί για ένα χρονικό διάστημα κάθε χρόνο. Συνιστά την υποχρέωση των ενοικιαστών γεωργών, απελεύθερων, και δουλοπάροικων να εκτελέσουν αναγκαστική απλήρωτη εργασία στα κτήματα των γαιοκτημόνων. Ο θεσμός ήταν ευρέως διαδεδομένος στη μεσαιωνική και πρώιμη σύγχρονη Ευρώπη, όπου οι υποτελείς παρείχαν τις εργασίες που επαιτούσαν οι φεουδάρχες ή οι υπήκοοι έναντι φόρων στον Μονάρχη για δημόσια έργα: κατασκευή και συντήρηση δρόμων, γεφυρών και καναλιών. Ο θεσμός ήταν απεχθής, διότι στη γεωργία corvée εργασία απαιτείτο ακριβώς τη χρονική περίοδο που οι ενοικιαστές έπρεπε να φροντίσουν τους αγρούς τους, ήτοι φύτευμα και συγκομιδή. Καταργήθηκε με τη Γαλλική Επανάσταση.
6 Ό.π., John K. Galbraith, A History of Economics, σελ. 56 7 Cynthia Boulton, The Flour War: Gender, Class, and Community in late Ancient Regime French Society, The Pennsylvania State University Press, 1993, pp. xix, xx
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου