Σκέψεις για το Έθνος με αφορμή ένα Σημαντικό Βιβλίο

Γράφει ο Αλέκος Αλαβάνος

Τα τέσσερα σημεία που ακολουθούν προέρχονται από την παρέμβαση του Α. Αλαβάνου στην παρουσίαση του νέου βιβλίου του Πέτρου Παπακωνσταντίνου «Το Εθνικό Ζήτημα στην Εποχή μας – Η κρίση του ευρωατλαντισμού και η Ελλάδα», Εκδόσεις Τόπος. Πρόκειται για 2 σε 1. Το πρώτο, και πιο εκτεταμένο, αναφέρεται και κριτικάρει τις εξελίξεις σε παγκόσμια, ευρωπαϊκή και ελληνική κλίμακα. Το δεύτερο, με τη μορφή ενός πολυσέλιδου παραρτήματο, ερευνά «το έθνος και τους εθνικισμούς στην Ιστορία και τη Θεωρία». Συνιστάται η ανάγνωσή του για την εύστοχη ματιά του και τις ενδιαφέρουσες, πολλές από αυτές πρωτότυπες, παρατηρήσεις που κάνει.

Πρώτο, βρισκόμαστε σε μια οιονεί μεταβατική φάση

Οι παγκόσμιες τεκτονικές πλάκες έχουν τρελαθεί, και μάλιστα εντελώς. Σείονται όλες ταυτόχρονα. Υεμένη, Τρίπολις, Πιονγκ Γιανγκ, Κριμαία, Βαρκελώνη, Ρώμη, Ουάσιγκτον. Μια ατέλειωτη αλυσίδα από εστίες έντασης. Καθολικά το παγκόσμιο σύστημα βρίσκεται σε αστάθεια. Η εκκίνηση αυτής της διαδικασίας πιθανά συμπίπτει με την πλήρη κυριαρχία του χρηματιστικού κεφαλαίου σε όλο τον πλανήτη από την δεκαετία του 90 και μετά καθώς και, από πολιτική άποψη, με τη δεύτερη ιμπεριαλιστική επέμβαση στο Ιράκ στις αρχές του τωρινού αιώνα.

Υπάρχουν δύο αλληλοσυγκρουόμενοι Εγκέλαδοι. Από τη μια, η πλανητική επικράτηση του χρηματιστικού κεφαλαίου, που είναι ακόρεστο και αδιάλλακτο στην οικονομική του πολιτική, έχει διαιρέσει όσο ποτέ τη διεθνή κοινωνία σε ελάχιστους πλούσιους και μιλιούνια φτωχούς και δεν διαθέτει την ικανότητα μιας πιο ευέλικτης και πιο ευαίσθητης κοινωνικής πολιτικής, όπως είχε η άρχουσα τάξη στην Ευρώπη μεταπολεμικά με την εναλλακτική εκδοχή των σοσιαλδημοκρατών. Από την άλλη, μια παγκόσμιας κλίμακας ασυγκράτητη αγανάκτηση, δυσφορία, διάθεση για εκδίκηση και τιμωρία σε όλες σχεδόν ανεξαίρετα τις χώρες, ειδικά της Δύσης και του πρώην αποικιακού κόσμου.

Η οργή στις αναπτυγμένες χώρες εκδηλώνεται με τη μαζική εγκατάλειψη του παραδοσιακού πολιτικού συστήματος και την αναζήτηση ριζοσπαστικών λύσεων, όσο διαφορετικές κι αν είναι αυτές. Στις σχετικά ή πολύ καθυστερημένες οικονομικά χώρες της Ασίας, της Αφρικής ή της Λατινικής Αμερικής που πλήττονται βαριά από την παγκόσμια ανισότητα ή την περιβαλλοντική υποβάθμιση ή τις συνήθως, υποκινούμενες από τις μεγάλες δυνάμεις, τοπικές διενέξεις, εκφράζεται με τον θρησκευτικό φανατισμό, με την τρομοκρατία και κυρίως με τα θυελλώδη μεταναστευτικά ρεύματα. Τα τελευταία συναντιούνται με την λαϊκή οργή και τα κοινωνικά αδιέξοδα κυρίως στις ευρωπαϊκές, αλλά και σε αμερικανικές, χώρες και το μείγμα γίνεται εκρηκτικό.

Είναι σχεδόν αδύνατο να προβλέψει κανείς την εξέλιξη. Αυτό το δείχνει η διαδοχή σημαντικών γεγονότων ειδικά τα τελευταία χρόνια. Οι ΗΠΑ ακολουθούν σήμερα μια πολιτική εντελώς διαφορετική από του προέδρου Ομπάμα, με κεντρικά στοιχεία την πλήρη σχεδόν φορολογική απαλλαγή της οικονομικής ολιγαρχίας, τον προστατευτισμό, την ακραία επιθετικότητα σε υποθέσεις όπως του Ιράν. Οι ΗΠΑ όμως, σε περίπτωση που ο Σάντερς και το κίνημα του είχαν εμφανιστεί πιο νωρίς στο σκηνικό του δημοκρατικού κόμματος, θα μπορούσε να είχε ακολουθήσει έναν διαφορετικό δρόμο, με στοιχεία την μείωση της κοινωνικής ανισότητας, τη στήριξη των πιο αδύναμων τμημάτων του πληθυσμού, τις σχετικά ειρηνικές παρεμβάσεις στη διεθνή σκηνή. Η Γαλλία μπορούσε να ακολουθήσει τον δρόμο της Λεπέν ή του Μελανσόν, δύο εντελώς αντίθετες πορείες και, επειδή ακριβώς κανείς δεν κατάφερε να κερδίσει την αναγκαία πλειοψηφία, ανέδειξε πρόεδρο τον συμβατικό Μακρόν.

Η εξέλιξη αυτή, των ΗΠΑ για παράδειγμα, πριν μια πενταετία δεν ήταν προβλέψιμη ως η πιο ισχυρή πιθανότητα. Στην συγκεκριμένη αυτή έκβαση συνέβαλε ένας μη προβλέψιμος παράγοντας, η προσωπικότητα του Τράμπ, ενός μεγαλοεπιχειρηματία, που προκαλούσε το γέλιο στον μισό κόσμο των ΗΠΑ, η ιδιοτροπία του, η παρανοϊκή ψυχολογία του. Ένας δευτερεύον, σχεδόν τυχαίος λόγος, όπως τα προσωπικά χαρακτηριστικά ενός μεγιστάνα, επηρεάζουν σήμερα την εξέλιξη σε όλον τον πλανήτη.

Σε κάθε μεγάλο θέμα υπάρχουν πολλαπλά ενδεχόμενα για το αύριο και πολλές φορές μία μη προσδιορίσιμη, δευτερεύουσα και τυχαία αιτία μπορεί να κρίνει τις εξελίξεις. Είναι σαν στο κορμό του δέντρου να ξεφυτρώνουν δεκάδες κλαδιά χωρίς να μπορείς να προφητεύσεις πιο από αυτά θα γίνει η συνέχεια του κορμού. Και να είναι ένα μικρό ασήμαντο κλαδάκι που θα γίνει.

Στην αριστερά έχουμε βαπτισθεί στην ιδέα του ντετερμινισμού και των ιστορικών σταδίων, δηλαδή ότι υπάρχει αντικειμενικά χαραγμένος ένας δρόμος τον οποίο αργά ή γρήγορα, μέσα από κάποιες στροφές και προσωρινές οπισθοδρομήσεις, θα ακολουθήσει σίγουρα η ιστορία. Αυτό όμως είναι δύσκολο να πεις ότι ισχύει έτσι σήμερα. Χαραγμένος μπορεί να είναι μόνο ο δρόμος που εμείς θέλουμε να ακολουθήσει η ιστορία. Στην εποχή μας όμως δεν φαίνεται ότι μια τέτοια πορεία είναι κοντά στον δικό μας στόχο. Αν η αριστερά, διεθνώς, δεν κατανοήσει τις διεργασίες της εποχής μας, αυτός ο δρόμος δεν πρόκειται να ανοίξει με τίποτα.

Οι θεωρίες του Χάους και της Ασταθούς Ισορροπίας, που χρησιμοποιούνται σε φυσικά και κοινωνικά φαινόμενα, μπορούν να βοηθήσουν στην κατανόηση μιας περίπλοκης πλανητικής πραγματικότητας. Ένας πλανόδιος μανάβης αυτοπυρπολείται στην Τυνησία κι έχεις λαϊκή εξέγερση σε όλες σχεδόν τις αραβικές χώρες.

Σε αυτόν τον εύθραυστο, ψυχωτικό και σεισμοπαθή κόσμο η Ελλάδα είναι μία από τις οριακές χώρες, μια χώρα borderline, που βρίσκεται στο σημείο ακριβώς που συγκρούονται οι τεκτονικές πλάκες της Ευρώπης και της Ασίας, του ΝΑΤΟ και της Ρωσίας, της χριστιανικής δύσης και του ανατολικού Ισλάμ. Σε ένα τέτοιο πολιτικό ναρκοπέδιο που σιγά σιγά γίνεται και στρατιωτικό, σημαντικός παράγοντας θωράκισης είναι μια συγκροτημένη και όχι συγκυριακή και υποταγμένη σε εκλογικούς στόχους εξωτερική πολιτική.

Γι’ αυτό θα έπρεπε να προΐστανται στα υπουργεία εξωτερικών και άμυνας σοβαρά πρόσωπα. Για αυτό θα έπρεπε να κάνουμε κάθε προσπάθεια για να επιλυθούν οι διαφορές μας με την γειτονική μας FYROM, με την εξεύρεση μια συμβιβαστικής λύσης, χωρίς να θεωρούμε εμπόδιο το ότι μια λύση επιδιώκουν και η Ουάσιγκτον και οι Βρυξέλλες και χωρίς να καταναλωνόμαστε μέσα στα αδιέξοδα της αντικατάστασης της πολιτικής από την αρχαιολογία. Γι’ αυτό θα έπρεπε να έχουμε ένα σταθερό μέτωπο σε σχέση με την Τουρκία, να μην απαντάμε στις προκλήσεις της με δικές μας προκλήσεις όπως οι κολεγιές της κυβέρνησης με το Ισραήλ, να αναπτύξουμε δεσμούς με κοινωνικές πολιτικές δυνάμεις της Τουρκίας αντίθετες στο σωβινισμό και τον επεκτατισμό. Και πολλά άλλα.

Δεύτερο, η εξωτερικοποίηση της εσωτερικής πολιτικής και η ανάγκη για εσωτερικοποίηση της εξωτερικής πολιτικής

Πολύ εύστοχα αναφέρει ο συγγραφέας τις σχέσεις που υφίστανται ανάμεσα στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική της χώρας μας. Τα πρώτα κόμματα της Ανεξάρτητης Ελλάδας ήταν το Αγγλικό, το Γαλλικό και το Ρωσικό. Πριν από λίγες δεκαετίες οι πολιτικές δυνάμεις προσανατολισμένες προς την Ουάσιγκτον ήταν φορείς αυταρχικών κοινωνικών πολιτικών, οι δυνάμεις που προσβλέπανε στην Μόσχα αναδείχναν ως κεντρικό στόχο τους την κοινωνική ισότητα και δικαιοσύνη.

Σήμερα όμως οι σχέσεις εξωτερικής πολιτικής και εσωτερικής έχουν διαστρεβλωθεί σε ακραίο βαθμό. Όχι μόνο η εξωτερική παραγκωνίζει, εκτοπίζει συνεχώς την εσωτερική πολιτική, αλλά μπορούμε να πούμε χωρίς υπερβολή ότι την έχει εξαφανίσει. Ρυθμίσεις σε οικονομικά και κοινωνικά ζητήματα εντελώς εξειδικευμένα, όπως είναι η τιμή ή η ποιότητα του γάλακτος, καθορίζονται από τους υπαλλήλους της τρόικα και πολύ περισσότερο εννοείται η οικονομική, δημοσιονομική , φορολογική, μισθολογική, συνταξιοδοτική, ασφαλιστική, αγροτική πολιτική. Το σύνολο σχεδόν της δημόσιας περιουσίας το έχουν στη διάθεσή τους. Και το εκποιούν όπως θέλουν. Ακόμη και σε γκραβούρες με σκηνές της αποικιοκρατίας στο Χαρτούμ ή στην Ζουαζηλάνδη δεν βρίσκεις τους καθημερινούς εξτρεμισμούς της ξένης κυριαρχίας επί της Ελλάδας.

Εννοείται ότι αυτή η κατάσταση αποδιαρθρώνει και κάθε διπλωματικό εγχείρημα της Ελλάδας. Δυστυχώς εμπρηστικές δηλώσεις του Ερντογάν του τύπου «έχετε βουλιάξει, έχετε καταρρεύσει, έχετε εξαθλιωθεί», ανεπίτρεπτες για τις σχέσεις γειτονικών κρατών, δεν είναι πολύ μακριά από την σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα. Αν λοιπόν έχουμε σήμερα αυτήν την εξωτερικοποίηση της εσωτερικής πολιτικής εμείς θα πρέπει να αγωνιστούμε προς την αντίθετη κατεύθυνση, την εσωτερικοποίηση της εξωτερικής πολιτικής. Με την έννοια ότι η ανάκτηση της λαϊκής κυριαρχίας και των πολιτικών που την συνοδεύουν μπορεί να δημιουργήσει νέες βάσεις στη διπλωματική βαρύτητα της χώρας μας.

Η υπεράσπιση των συνόρων και της ασφάλειας μιας χώρας, οι αποτρεπτικές της δυνατότητες απέναντι σε οποιαδήποτε εξωτερική επεκτατικότητα εξαρτώνται από τις υλικοτεχνικές της υποδομές. Από την ικανότητά της να υποκαθιστά τις εισαγωγές με δική της εγχώρια παραγωγή σε σχέση με τα διάφορα συστήματα άμυνας. Από το επίπεδο της τεχνολογίας της. Από τη οικοδόμηση αμοιβαία επωφελών οικονομικών σχέσεων με τις άλλες χώρες που την περιβάλλουν που λειτουργούν ως γέφυρες συνεργασίας και συνεννόησης. Τίποτε από αυτά δεν μπορεί θφίσταται σε μια χώρα σε δεκαετή ύφεση

Υπάρχει και κάτι ακόμα πιο σημαντικό: το ηθικό του λαού. Η κύρια πνοή για την υπεράσπιση των συνόρων μιας χώρας δίνονταν από τους ανθρώπους που δουλεύανε στη γη τους κι ήταν αυτό που υπερασπίζονταν μαζί με την πατρίδα τους. «Αυτό το χώμα είναι δικό τους και δικό μας», έλεγε ο Ρίτσος. Τώρα και εδώ η μεγάλη πλειοψηφία, ειδικά οι νέοι, είναι άνθρωποι γεννημένοι και μεγαλωμένοι στις πόλεις, πολλοί αποξενωμένοι από τη γη. Τη νέα γενιά όμως η δεκαετής ύφεση την οδηγεί στον εκπατρισμό, στην ανεργία, στον εργασιακό εξευτελισμό, στην αργία. Κι όλα αυτά στην αποδόμηση του ηθικού τους. Και συχνά στην αποστροφή προς την έννοια «πατρίδα».

Η αγάπη προς τον τόπο, η περηφάνεια για αυτόν, η αίσθηση συμμετοχής και η ίδια η συμμετοχή σε μια θετική πορεία προς το μέλλον, πρώτα, η αναπτυξιακή δυναμική και η άνθηση της τεχνολογίας κατά δεύτερο είναι οι κεντρικοί, παράγοντες σε σχέση με την ικανότητα μιας χώρας να υπερασπισθεί τον εαυτό της. Για αυτό και η απαλλαγή της χώρας από την τρόικα και τους εγχώριους δορυφόρους της, κατά τη γνώμη μου, είναι η σημαντικότερη συντεταγμένη για μια ενεργή, συγκροτημένη και αποτελεσματική εξωτερική πολιτική.

Τρίτο, εθνική ψηφίδα και διεθνικό ψηφιδωτό

Το βιβλίο του Πέτρου είναι πολιτικό, αλλά ταυτόχρονα και ερωτικό. Ο συγγραφέας δεν μπορεί να κρύψει την αγάπη του για την αριστερά και την αγωνία του για την καθήλωσή της σε άγονες συγκρούσεις, που εκδηλώνεται ιδιαίτερα στη σχέση διεθνικού και εθνικού.

Σε ένα κρητικό ανέκδοτο, ένας μαθητής του δημοτικού ρωτάει τον πατέρα του τι σημαίνει η λέξη «σωβινισμός», ένας όρος που χρησιμοποιήθηκε από τον δάσκαλο στην ιστορία. Ο πατέρας: «σωβινισμός, παιδί μου είναι να υποστηρίζει κάποιος ότι ο τόπος του είναι ο πιο όμορφος στον κόσμο, πιο όμορφος ακόμα κι από την Κρήτη». Τέτοιου είδους συγχύσεις, αυτοαναιρέσεις, καθώς και πολεμικές τύπου θρησκευτικών αιρέσεων, υβρισμοί τύπου «ευρωλάγνοι» ή «εθνικοσοσιαλιστές» χαρακτηρίζουν σε ένα βαθμό τις τοποθετήσεις της αριστεράς σε αυτό το κομβικό θέμα.

Η ιστορία μας έχει δώσει απαντήσεις, τόσο με θετικό τρόπο, όπως στην Ελλάδα αυτή του ΕΑΜ, όσο και με αρνητικό, της ΕΟΚΑ Β. Η θεωρία μας έχει δώσει απαντήσεις, όπως πχ από τον Λένιν, με τη θέση του για τις Ενωμένες Πολιτείες στην Ευρώπη αλλά και με τη θέση του για τον «αδύναμο κρίκο» μιας χώρας. Η σημερινή πραγματικότητα μας δίνει απαντήσεις, με σχέδια υπερεθνικών ολοκληρώσεων που καλύπτουν τις κυριαρχικές φιλοδοξίες μιας χώρας – μεγάλης δύναμης, όσο και με τις εθνικές εξεγέρσεις, πχ στην Ευρώπη, ενάντια στην Ε.Ε. και τις πολιτικές της, που μπορούν να συνθέσουν ένα άλλο σύστημα συνεργασίας στηριγμένο στην κοινωνική δικαιοσύνη και την αμοιβαιότητα.

Από όλες αυτές τις απαντήσεις, που συχνά είναι υποχρεωτικά τόσο περίπλοκες όσο και η πραγματικότητα, συνάγεται η ανάγκη, αλλά και η δυνατότητα, της αριστεράς να κινείται συνεχώς σε δύο μέτωπα, αλλά και να τα συνθέτει δημιουργικά συνεχώς, το εθνικό και το διεθνικό. Να πρωτοπορεί σε ιδέες και δράσεις ταυτόχρονα και συνδυασμένα. Να καταφέρνει να εκφράζει την ηχώ της ιστορίας και στα δύο. Και να εκλύει το λαϊκό συναίσθημα, που πηγάζει από αρχαία βιώματα και αφηγήσεις, και για την πατρίδα και για ένα κόσμο χωρίς αλυσίδες. Το ψηφιδωτό χρειάζεται την ψηφίδα για να γίνει και η ψηφίδα χρειάζεται το ψηφιδωτό για να έχει νόημα.

Τέταρτο, έθνη μελισσών, ιχθύων και κλεπτών
Σχετικά με το δεύτερο, το θεωρητικό τμήμα του βιβλίου, που μέσα από περιπλάνηση σε εποχές και πρόσωπα διερευνά την εξέλιξη της έννοιας του «έθνους», θα ήθελα να κάνω μια επισήμανση. Ο Χάιντεγκερ, κι όχι μόνο, προκειμένου να σχεδιάσει την ερμηνεία του στο μοναδικό απόσπασμα του Αναξίμανδρου που έχει επιβιώσει, αλλά και σε πολλές άλλες φιλοσοφικές έννοιες ή προτάσεις, έχει εφαρμόσει τη μέθοδο της ετυμολογίας και της ιστορίας των λέξεων. Ας δούμε έτσι σύντομα τον βίο και πολιτεία του όρου «έθνος».

Όταν μιλάμε για αυτό με ένα Γάλλο, άλλα εννοεί αυτός κι άλλα εμείς. Λέγοντας «nation» εννοεί κυρίως γένος, γιατί το λατινικό «natio» σημαίνει καταρχήν γέννηση, γένος, γόνος. Εμείς όταν λέμε έθνος, εννοούμε κάτι ευρύτερο που περιλαμβάνει και τη γλώσσα και την ιστορία και τα ήθη. Η ελληνική λέξη «έθνος» θεωρείται ότι προέρχεται από την ινδοευρωπαϊκή ρίζα swedh(no), όπως και το «έθος», το «εθιμον» και το «ήθος», που σημαίνει συνήθεια.

Η πρώτη φορά που απαντάται αυτός ο όρος σε γραπτή πηγή είναι στην Ιλιάδα, Ραψωδία Β. Το πρώτο λοιπόν έθνος στην ιστορίας της ελληνική γλώσσας είναι το «έθνος μελισσάων». Και το δεύτερο, στην ίδια Ραψωδία, είναι αυτό των «ορνίθων». Στην Ραψωδία Ν ο Αινείας, θαυμάζοντας τον τρωικό στρατό, παρατηρεί περήφανος τα «έθνεα λαών». Η σημασία της λέξης αρχίζει να σχηματίζεται: ομάδα από άτομα με κοινές συνήθεις και χαρακτηριστικά.

Ο Ηρόδοτος θεωρείται ότι έδωσε πρώτος ένα ορισμό του έθνους με πέντε κοινά στοιχεία: «όμαιμον τε και ομόγλωσσον και θεών ιδρύματα τε κοινά και θυσίαι ήθεα τε ομότροπα». Ίσως. Ο Ηρόδοτος όμως δεν αναφέρεται ρητά στο ουσιαστικό «έθνος», αλλά σε ένα ουσιαστικοποιημένο επίθετο «το Ελληνικόν». Ήταν το Ελληνικό «εθνος» ή το «γένος» ή κάτι άλλο; Χρησιμοποιεί ρητά τη λέξη έθνος για το Αρκαδικό, το Αττικό, το Δωρικό, το Ορχομένιο, ένα πολύ στενότερο πλαίσιο. Και τη χρησιμοποιεί και σε ένα πολύ ευρύτερο «το βάρβαρον έθνος» που περιλαμβάνει δεκάδες γλώσσες και γένη.

Λίγο πριν ο Πίνδαρος έγραφε για έθνη θνητών (θνατών) και ζωντανών (βροτέον), «ανέρων» και «γυναικών». Λίγο μετά ο Πλάτων για «έθνος κλεπτών» ή «ιχθύων». Ο Ξενοφών για «ραψωδών έθνος». Στο κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο ή στις επιστολές του Παύλου ο όρος «εθνικός» συμπεριλαμβάνει σωρηδόν όλους όσους δεν ανήκαν στον περιούσιο λαό του Ισραήλ.

Μέσα σε μια χιλιετία της αρχαίας ελληνικής ιστορίας η έννοια του έθνους συστέλλεται ή διαστέλλεται, περνάει από το ένα πεδίο στο άλλο, έχει διαφορετικές ερμηνείες. Αυτό ακολούθησε και τις επόμενες χιλιετίες. Ισχύει και σήμερα. Οι ΗΠΑ έχουν τον εθνικό ύμνο αλλά η πρόσφατη άποψη είναι ότι περιλαμβάνουν έντεκα έθνη. Κάτι ανάλογο ισχύει και στην Ισπανία. Υπάρχει νομικά η βρετανική εθνική ταυτότητα αλλά οι περισσότεροι θεωρούν ότι είναι είτε Άγγλοι, είτε Σκωτσέζοι, είτε Ουαλοί είτε Ιρλανδοί. Άλλοι θεωρούν ότι είναι Γερμανοί άλλοι Αυστριακοί κι άλλοι θεωρούν ότι ένα είναι το γερμανικό έθνος.

Είναι σχεδόν αδύνατο να δεις πότε τελειώνει ή αρχίζει ένα έθνος. Γιατί δεν είναι ίδια τα κριτήρια που χρησιμοποιεί κάθε εποχή κι είναι δύσκολο οι εποχές να συνεννοηθούν μεταξύ τους. Ούτε κάθε τόπος. Άλλοτε και αλλού το βασικό κριτήριο είναι το αίμα, άλλοτε ή αλλού είναι η γλώσσα ή τα ήθη ή η ιστορία ή κάποιοι συνδυασμοί τους. Η έννοια του έθνους αποκτά υλική υπόσταση από τη στιγμή που η ιδέα του γίνεται δεκτή από ολόκληρες κοινωνίες. Όπως έχει υπογραμμισθεί από πολλούς, ο συσχετισμός δύναμης και η έκβαση ταξικών και πολιτικών συγκρούσεων καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό τις λαϊκές αντιλήψεις που με τη σειρά τους ταυτοποιούν το έθνος.

Μέσα από ένα, στα γρήγορα, ταξίδι στην ελληνική γλώσσα, βλέπουμε ότι, παρά σημαντικές αλλαγές στην έννοια, αυτή πάντα αναφέρεται σε μια ομάδα με κοινά χαρακτηριστικά και σχέσεις μεταξύ των μελών της που συνυπάρχει με άλλες ομάδες με διαφορετικά χαρακτηριστικά. Ας σκεφτούμε μια οικογένεια σε ένα χωριό ή σε μια πολυκατοικία της πόλης. Μπορείς να αγαπάς μόνο τα μέλη της, να κλείνεις πόρτες και παράθυρα λόγω υπαρκτών ή φανταστικών κινδύνων και να φθονείς τους γείτονες. Μπορεί να ξημεροβραδιάζεσαι για τα προβλήματα της κοινότητας και η οικογένεια σου να παίρνει τον κάτω δρόμο. Μπορεί να υπερασπίζεις την οικογένεια και να ανοικοδομείς το χωρίο και να είσαι πρώτος στην προστασία από κάθε κίνδυνο για την πρώτη ή το δεύτερο, Ας επιλέξουμε, ως αριστερά, την τελευταία επιλογή.

8 Ιουνίου 2018     Πηγή : www.sxedio-b.gr